Modal shift kom in Nederland maar niet van de grond. Het aandeel van de binnenvaart in de vervoersprestatie daalde zelfs de afgelopen jaren. Dit blijkt uit de Subsectorprognose Transport en Logistiek 2024-2025 van ABN-AMRO.

Om bedrijven in Nederland te stimuleren meer gebruik te maken van de binnenvaart of het spoor heeft het kabinet Rutte IV per 2023 de Model Shift-subsidieregeling ingevoerd. Per verplaatste container op een binnenvaartschip of goederentrein ontvangen ondernemers een bedrag van maximaal 20 euro. Ondanks deze maatregel blijkt uit cijfers van Europees bureau voor statistiek Eurostat dat de Modal Shift in Nederland nauwelijks vaart maakt. De oplossing ligt bij de manier waarop gehandeld en gedacht wordt in de transportsector.

Een veelgebruikte maatstaf voor vervoerde goederen is de vervoersprestatie. Vervoersprestatie geeft inzicht in de hoeveelheid vracht die wordt vervoerd over een afstand, uitgedrukt in miljoen tonkilometer. Volgens Eurostat is het aandeel vervoersprestatie van het wegvoer in Nederland in de periode 2012-2021 toegenomen, van 46,8 naar 51,7 procent, een stijging van 4,9 procentpunt. Het aandeel van de binnenvaart daalde in dezelfde periode van 47,1 naar 41,9 procent, een daling van 5,2 procentpunt. Spoorvervoer is over de jaren redelijk stabiel gebleven met een geringe stijging van 0,3 procentpunt.

Mogelijke verklaringen
De ingezette daling van het binnenvaart-aandeel komt volgens ABN-AMRO mogelijk door personeelstekorten. De traditionele overdracht van het beroep schipper van vader op zoon is al een ruime tijd niet meer het geval. Langdurig op het water werken en eventueel wonen op een boot is niet meer aantrekkelijk. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) werken momenteel circa 19.000 mensen in de binnenvaart. Om de Europese doelstelling van een toename van 25 procent goederenvolume voor de binnenvaart tegen 2030 te behalen, zijn volgens berekeningen van Wereld van de Binnenvaart tot 2030 maar liefst 20.000 nieuwe mensen nodig.

Verder geven bedrijven nog steeds de voorkeur aan een rechtstreekste verbinding via de weg. Goederen die per binnenvaartschip worden vervoerd, moeten bijvoorbeeld uiteindelijk over de weg vanaf de binnenlandse terminals naar hun eindbestemming worden gebracht. Dit vereist een intensieve planning. Daarnaast twijfelen bedrijven of ze genoeg lading hebben om winstgevend gebruik te maken van de binnenvaart. Een directe wegconnectie levert bedrijven uiteindelijk minder kopzorgen.

Ook is ten opzichte van 2016 het oponthoud in de binnenvaart ruim verviervoudigd. De oorzaak daarvan is het achterstallig onderhoud van de infrastructuur. Volgens Rijkswaterstaat zijn de meeste bruggen in de jaren 60 en 70 gebouwd. Tal van sluizen en bruggen naderen het einde van hun technische levensduur, met als gevolg belemmering en vertraging. Dit neemt tijd in beslag en kost geld.

Klimaatverandering
Daarnaast beïnvloedt klimaatverandering de waterstanden van de rivieren. Langere periodes van laag- en hoogwaterstand wisselen elkaar af, zoals toegelicht in onze eerdere analyse. Zo is in de afgelopen jaren de binnenvaart ernstig beperkt door perioden van droogte. In tijden van droogte neemt de vaardiepte af, waardoor binnenvaartschepen minder lading kunnen vervoeren. Ook hoogwater levert problemen op. Schepen met hoge ladingen worden gehinderd bij het passeren van vaste bruggen. Om dezelfde hoeveelheid goederen te vervoeren bij hoog- of laagwater is meer varen of omvaren noodzakelijk. Er wordt geëxperimenteerd met de inzet van kleinere boten of boten met minder diepgang, zogenoemde laagwaterschepen.

Ook is door de uitfasering van kolencentrales in Duitsland een daling te zien in de vervoerde droge bulk, vooral ijzererts en kolen. Het grootste aandeel van de totaal vervoerde goederen van de binnenvaart is droge bulk. Volgens de binnenvaartcijfers van het CBS is de vervoersprestatie van droge bulk in de periode 2012-2023 afgenomen van 27.396 naar 21.984 miljoen tonkilometer.

Containers
Om vast te stellen of er een verschuiving van de weg naar het water plaatsvindt, is het beter om te kijken naar de vervoerprestatie van containers. Droge bulk is namelijk zwaar en wordt voornamelijk via de binnenvaart binnenlands vervoerd, in plaats van over de weg. In de periode 2012-2023 is de vervoersprestatie van containervervoer gedaald van 5.490 naar 5290 miljoen ton. Het jaar 2023 wijkt echter flink af door de forse afname van de internationale handel, waar ook het wegvervoer last van heeft gehad. Indien we 2023 buiten beschouwing laten, zien we een stijging van 5.490 naar 6.156 miljoen tonkilometer. Het lijkt erop dat betreft de containers wel een kleine verschuiving van modaliteit plaatsvindt.

Aqualink is dé vereniging van watergebonden bedrijven in Oost-Nederland. Meld u nu aan als lid. Volg ons op Twitter en Facebook.

De binnenvaart vervoerde vorig jaar ruim 327 miljoen ton goederen over de Nederlandse binnenwateren. Dat is 5,2 procent minder dan een jaar eerder. Er werd vooral minder steenkool vervoerd. Daarnaast is er ook een relatief sterke daling van het containervervoer. Dit meldt het CBS op basis van nieuwe cijfers over de binnenvaart.

Het vervoerd gewicht van containers nam in 2023 af met 13,1 procent. Daarmee is de daling nog groter dan vorig jaar (9,8 procent). Het vervoerd gewicht van bulkgoederen nam met 4 procent af tot 288 miljoen ton. De grootste daling was hier bij de droge bulkgoederen, met 7 procent. Het vervoerd gewicht van natte bulkgoederen (zoals geraffineerde aardolieproducten) nam juist iets toe tot 119 miljoen ton, een toename van 0,6 procent.

Afvoer goederen
De afvoer van goederen naar het buitenland is met 9,7 procent afgenomen tot 113 miljoen ton. Vooral de afvoer van containers en droge bulk namen sterk af, respectievelijk met 14,6 procent en 16,2 procent. Ook het binnenlands vervoer (met 4,2 procent) en de doorvoer (met 2,2 procent) namen af. Voor beide goederenstromen was de grootste daling procentueel gezien bij het containervervoer. De aanvoer daalde met 0,2 procent ten opzichte van 2022. Het containervervoer daalde hier sterk met 21,9 procent, terwijl de aanvoer van met name natte bulkgoederen juist steeg met 4 procent. Dit betreft vooral de aanvoer van geraffineerde aardolieproducten.

Vervoer steenkool
Na een stijging in 2021 en 2022, is het vervoer van steenkool weer verder afgenomen (met 34,0 procent). De daling was voornamelijk zichtbaar bij de afvoer naar Duitsland. In 2023 werd 76 procent van het totale vervoerde steenkoolgewicht gelost in Duitsland. Het vervoer van chemische producten nam eveneens af, met 6,1 procent tot 55,8 miljoen ton. Dit betreft vooral het binnenlands vervoer. Het vervoer van geraffineerde aardolieproducten zoals benzine en diesel is in 2023 juist weer toegenomen (met 5,3 procent). Ook was er een lichte stijging bij metaalertsen en andere delfstoffen, namelijk 1,8 procent.

België
In 2023 werd ruim 58 miljoen ton aan goederen vervoerd naar Duitsland. Hiermee is Duitsland nog altijd de belangrijkste bestemming voor binnenvaartschepen. Door de daling in het vervoer van steenkool en ijzererts is het aandeel van Duitsland echter gedaald, van 60,7 procent van de afvoer per binnenvaart in 2012 naar 51,7 procent in 2023.

Het vervoerd gewicht naar België is de afgelopen 11 jaar juist toegenomen, vooral van chemische producten en geraffineerde aardolieproducten. Het aandeel van België in 2023 bedraagt 44,6 procent van de afvoer.

Een vergelijkbare ontwikkeling is zichtbaar bij de aanvoer. Het aandeel vanuit België neemt toe (naar 54,7 procent), terwijl het aandeel vanuit Duitsland juist afneemt (naar 39,4 procent). Bij de aanvoer neemt vooral het vervoerde gewicht van chemische producten vanuit België toe.

Aqualink is dé vereniging van watergebonden bedrijven in Oost-Nederland. Meld u nu aan als lid. Volg ons op Twitter en Facebook.

Aqualink heeft onlangs gereageerd op de beslissing van de gemeente Nijmegen voor het instellen van zero-emissiezones. Aqualink wil dat de watergebonden locaties, waaronder de Waalkade in Nijmegen, bereikbaar blijven voor bedrijven. Inmiddels kreeg voorzitter Wilie Verberck opheldering van zero-emissie adviseur Tim Wille van de gemeente.

De gemeente Nijmegen krijgt vanaf 2025 drie zero-emissiezones, namelijk de Binnenstad, Heijendaal en Hof van Holland. De ZE-zones gelden voor alle vracht- en bestelwagens die niet op waterstof of elektriciteit rijden. Belangrijk voor de binnenvaart en binnenvaart gerelateerde bedrijven is dat ook de Waalkade onder de ZE-zones valt. Zo meren aan de Waalkade riviercruiseschepen af die bevoorraad moeten worden. Hetzelfde geldt voor binnenvaartschepen die moeten worden bevoorraad, of waaraan gewerkt moet worden.
In Arnhem geldt de beperking alleen voor de Rijnkade, naar verwachting niet voor de haven.

‘Werk kunnen blijven doen’
Verberck maakte de gemeente nogmaals het belang van de bedrijven. ‘Onze bedrijven vertegenwoordigen een economische waarde van jaarlijks ruim 220 miljoen euro, groter nog dan de scheepvaart zelf doet aan overslag enz. De rechtstreekse werkgelegenheid bij onze leden is 1.050 FTE en indirect ligt dit aantal rond de 4.000.’

Volgens Verberck zijn de investeringen voor de bedrijven om elektrisch te gaan Rijden nog te groot. Ook zijn er praktische problemen. Onze bedrijven hebben servicemateriaal op de weg rijden die West-Europa als werkgebied hebben. De actieradius maakt het nog onmogelijk om hele lange ritten elektrisch af te leggen en door netwerkcongestie problemen en dure halve oplossingen is het nog niet mogelijk over te schakelen naar een elektrische oplossing. Verder is er het probleem van alle touroperators die passagiers aan boordt brengen of ophalen, dit moet gewaarborgd blijven om de cruisevaart niet weg te jagen uit Nijmegen. De schepen die bemanningswisselingen maken of auto’s op en af willen zetten hebben vaak een probleem en zullen hierdoor boetes oplopen.’

Verder vindt de Aqualink voorzitter dat overgangsregelingen en ontheffingen eerst goed moeten zijn geregeld. ‘Aqualink is erg begaan met het verbeteren van de ligplaats en nautische infrastructuur in Oost-Nederland, deze maatregel past daar zeker niet in. Wij willen de relatief schone binnenscheepvaart niet wegjagen uit onze mooie stad. Maar zeker ook willen wij met onze bedrijven ons werk kunnen blijven doen.’

Dagontheffing
Uit het gesprek van Verberck met de zero-emissie adviseur van de gemeente blijkt dat de ZE-zones ingaan per 1 januari, maar dat er een overgangsregeling geldt voor euro 5 tot 1 jan 2027 en euro 6 tot 1 januari 2028, in 2030 zijn alle bestel- en vrachtauto’s die de zone in willen zero-emissie.
Wel kan er een dagontheffing op kenteken worden aangevraagd. Deze ontheffing wordt per kenteken maximaal twaalf keer per kalenderjaar en per stad verleend. De dagontheffing is geldig voor een periode van dertig uur. Deze begint om 00.00 uur op de in de aanvraag aangegeven kalenderdag en eindigt om 06:00 uur op de volgende kalenderdag. De ontheffing kan tot en met dezelfde kalenderdag aangevraagd worden, ook als het voertuig eerder die kalenderdag in de nul-emissiezone is geweest.
Bij verkoop van het voertuig, vervreemding of overdracht van het kenteken naar een andere kentekenhouder blijft het aantal reeds verleende dagontheffingen in het betreffende kalenderjaar staan.
Het autosteiger voor de binnenschippers is geen probleem omdat het hierbij om personenauto’s gaat.

Meer informatie
Kentekencheck voor uw specifieke voertuig
Ontheffingsmogelijkheden

Aqualink is dé vereniging van watergebonden bedrijven in Oost-Nederland. Meld u nu aan als lid. Volg ons op Twitter en Facebook.