DEN HAAG De bevaarbaarheid van de Rijn kunnen blijven garanderen en een stresstest voor het hoofdvaarwegennet met het oog op laagwater. Het zijn twee van de aanbevelingen die de Beleidstafel Droogte het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Rijkswaterstaat geeft na aanleiding van de droogte van 2018 en 2019.

De droogte van de afgelopen jaren had in delen van Nederland grote maatschappelijke en economische gevolgen. Om beter gesteld te staan voor volgende droogteperiodes, doet de Beleidstafel Droogte in haar eindrapportage aanbevelingen. Door opvolging hiervan moet Nederland beter weerbaar zijn tegen droogte en watertekorten. In de verdere toekomst kan de Rijn namelijk te maken krijgen met fluctuerende waterstanden en periodes van laag water. In het droogste scenario neemt het aantal dagen met laagwater (afvoer van Lobith lager dan 1020 m3/s). Het Whdry-scenario heeft zowel impact op de scheepvaart als op de zoetwatervoorziening.

Miljoenen schade
Lage rivierafvoeren hebben in 2018 volgens de Beleidstafel geleid tot langdurige beperkingen voor scheepvaart en de reële economie. Voorbeelden zijn: langere wachttijden bij sluiscomplexen, minder hoge beladingsgraad, stremmingen en dieptebeperkingen. ‘De grootste knelpunten bij lage rivierafvoeren doen zich voor op de ongestuwde rivieren. Op de Waal ligt bij Nijmegen het grootste Nederlandse knelpunt voor de internationale Rijnscheepvaart. Benedenstrooms in de Waal vormt St. Andries een knelpunt voor binnenlandse scheepvaart die niet voorbij het knelpunt Nijmegen hoeft. De IJssel kent knelpunten qua diepgang en vaarbreedte.’
De schade van droogte via hogere transportkosten in 2018 becijfert de Beleidstafel voor Nederland op tussen de 65 tot 220 miljoen euro.

Spanning functies
De Beleidstafel Droogte adviseert het ministerie en RWS onder meer om de laagwaterknelpunten die in 2018 voor de scheepvaart ontstonden en nog niet zijn opgepakt mee te nemen in het programma Integraal Rivier Management (IRM). Verder moet een stresstest voor het hoofdvaarwegennet voortvarend worden uitgevoerd en de kwetsbaarheden, risico’s en mogelijke maatregelen in kaart worden gebracht en deze te betrekken bij programma’s zoals IRM, het Deltaprogramma en de beheerplannen van RWS.

De Beleidstafel Droogte ziet dat er een spanning kan zitten in de verschillende functies van het hoofdvaarwegennetwerk en het hoofdwatersysteem. De Beleidstafel Droogte adviseert het ministerie daarom bij de vorming van beleid rekening te houden met mogelijk tegenstrijdige belangen tussen verschillende functies zoals bevaarbaarheid en zoetwatervoorziening.

In gesprek blijven
Het ministerie brengt het Nederlandse belang in verschillende internationale commissies rond watervoorziening en bevaarbaarheid van grensoverschrijdende rivieren in. Bestaande scheepvaartverdragen behoeven op dit moment geen aanpassing. Het agenderen van droogte en het omgaan met laagwaterperiodes is wel een blijvend belangrijk aandachtspunt.

De Beleidstafel adviseert het ministerie eveneens om in samenwerking met de bovenstroomse landen in gesprek te blijven en gezamenlijk te verkennen wat er nodig is om de bevaarbaarheid van de Rijn(takken) te kunnen blijven garanderen. Ook als erop langere termijn vaker sprake is van lagere rivierafvoeren. Deze resultaten moeten worden ingebracht bij de Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR) en de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR). ‘Internationale samenwerking en het op orde houden van het netwerk zijn noodzakelijk voor het bevaarbaar houden van het vaarwegennetwerk, ook met oog op de lange termijn. Uit onderzoek blijkt dat als de rivierafvoeren grilliger worden, de voorspelbaarheid van de waterdiepte afneemt en de huidige internationale streefwaarden voor minimumdiepte en -breedte van de vaargeulen moeilijker te handhaven zijn.

Scheepsontwerp
Naast het ministerie en de Rijkswaterstaat moet ook de scheepvaartsector zich voorbereiden op klimaatverandering en het vaker optreden van lage rivierafvoeren. De Beleidstafel Droogte onderstreept het belang van innovatieve scheepsconcepten, die langer kunnen doorvaren tijdens lage rivierafvoeren. De eerste generatie van dit soort schepen wordt nu gebouwd. ‘Ook zijn aanpassingen aan de bestaande vloot mogelijk, zoals innovatieve voortstuwingstechnieken en kleinere schroefdiameters, waarmee schepen langer kunnen doorvaren als de waterdiepte afneemt.’

De Beleidstafel Droogte heeft ook de vraag gesteld wat het handelingsperspectief van de scheepvaartsector is voor de korte en de lange termijn. Voor de korte termijn bestaat het handelingsperspectief uit bijvoorbeeld aanpassingen van de belading, alternatieve vaarroutes, uitstel van transport en voorraadbeheer. Op de lange termijn kan gedacht worden aan het vergroten van de opslagcapaciteit, aanpassen van productieprocessen, het aanpassen van de vloot, structurele aanpassingen in de vaarroutes of elders vestigen.

Reverse modal shift
In 2018 heeft er in zeer beperkte mate een verschuiving plaatsgevonden van het vervoer over water naar de weg of het spoor. Voor vrachtvervoer golden materiële en personele capaciteitsbeperkingen. Het spoor leent zich niet voor korte termijn verschuivingen. De alternatieven zijn ook niet vaak direct voorhanden. Op de lange termijn kan er wel een verschuiving optreden naar weg of spoor, als bedrijven risico’s willen spreiden. Deze ‘reverse modal shift’ is zeer ongewenst vanwege negatieve effecten op bereikbaarheid, milieu en economie. Het is daarom van belang dat beleid van het ministerie en RWS gericht is op het blijven voorzien in een goede vaarweginfrastructuur. De Beleidstafel Droogte onderschrijft het belang van het hoofdvaarwegennet voor de logistieke keten en de reële economie. De Beleidstafel Droogte ondersteunt daarom de lijn van de minister om de capaciteit op de (hoofd)vaarwegen beter te gaan benutten, onder meer door investeringen in het hoofdvaarwegennetwerk en de inzet op modal shift van weg naar water.

Aqualink is dé vereniging van watergebonden bedrijven in Oost-Nederland. Meld u nu aan als lid. Volg ons op Twitter en Facebook.