Modal shift kom in Nederland maar niet van de grond. Het aandeel van de binnenvaart in de vervoersprestatie daalde zelfs de afgelopen jaren. Dit blijkt uit de Subsectorprognose Transport en Logistiek 2024-2025 van ABN-AMRO.

Om bedrijven in Nederland te stimuleren meer gebruik te maken van de binnenvaart of het spoor heeft het kabinet Rutte IV per 2023 de Model Shift-subsidieregeling ingevoerd. Per verplaatste container op een binnenvaartschip of goederentrein ontvangen ondernemers een bedrag van maximaal 20 euro. Ondanks deze maatregel blijkt uit cijfers van Europees bureau voor statistiek Eurostat dat de Modal Shift in Nederland nauwelijks vaart maakt. De oplossing ligt bij de manier waarop gehandeld en gedacht wordt in de transportsector.

Een veelgebruikte maatstaf voor vervoerde goederen is de vervoersprestatie. Vervoersprestatie geeft inzicht in de hoeveelheid vracht die wordt vervoerd over een afstand, uitgedrukt in miljoen tonkilometer. Volgens Eurostat is het aandeel vervoersprestatie van het wegvoer in Nederland in de periode 2012-2021 toegenomen, van 46,8 naar 51,7 procent, een stijging van 4,9 procentpunt. Het aandeel van de binnenvaart daalde in dezelfde periode van 47,1 naar 41,9 procent, een daling van 5,2 procentpunt. Spoorvervoer is over de jaren redelijk stabiel gebleven met een geringe stijging van 0,3 procentpunt.

Mogelijke verklaringen
De ingezette daling van het binnenvaart-aandeel komt volgens ABN-AMRO mogelijk door personeelstekorten. De traditionele overdracht van het beroep schipper van vader op zoon is al een ruime tijd niet meer het geval. Langdurig op het water werken en eventueel wonen op een boot is niet meer aantrekkelijk. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) werken momenteel circa 19.000 mensen in de binnenvaart. Om de Europese doelstelling van een toename van 25 procent goederenvolume voor de binnenvaart tegen 2030 te behalen, zijn volgens berekeningen van Wereld van de Binnenvaart tot 2030 maar liefst 20.000 nieuwe mensen nodig.

Verder geven bedrijven nog steeds de voorkeur aan een rechtstreekste verbinding via de weg. Goederen die per binnenvaartschip worden vervoerd, moeten bijvoorbeeld uiteindelijk over de weg vanaf de binnenlandse terminals naar hun eindbestemming worden gebracht. Dit vereist een intensieve planning. Daarnaast twijfelen bedrijven of ze genoeg lading hebben om winstgevend gebruik te maken van de binnenvaart. Een directe wegconnectie levert bedrijven uiteindelijk minder kopzorgen.

Ook is ten opzichte van 2016 het oponthoud in de binnenvaart ruim verviervoudigd. De oorzaak daarvan is het achterstallig onderhoud van de infrastructuur. Volgens Rijkswaterstaat zijn de meeste bruggen in de jaren 60 en 70 gebouwd. Tal van sluizen en bruggen naderen het einde van hun technische levensduur, met als gevolg belemmering en vertraging. Dit neemt tijd in beslag en kost geld.

Klimaatverandering
Daarnaast beïnvloedt klimaatverandering de waterstanden van de rivieren. Langere periodes van laag- en hoogwaterstand wisselen elkaar af, zoals toegelicht in onze eerdere analyse. Zo is in de afgelopen jaren de binnenvaart ernstig beperkt door perioden van droogte. In tijden van droogte neemt de vaardiepte af, waardoor binnenvaartschepen minder lading kunnen vervoeren. Ook hoogwater levert problemen op. Schepen met hoge ladingen worden gehinderd bij het passeren van vaste bruggen. Om dezelfde hoeveelheid goederen te vervoeren bij hoog- of laagwater is meer varen of omvaren noodzakelijk. Er wordt geëxperimenteerd met de inzet van kleinere boten of boten met minder diepgang, zogenoemde laagwaterschepen.

Ook is door de uitfasering van kolencentrales in Duitsland een daling te zien in de vervoerde droge bulk, vooral ijzererts en kolen. Het grootste aandeel van de totaal vervoerde goederen van de binnenvaart is droge bulk. Volgens de binnenvaartcijfers van het CBS is de vervoersprestatie van droge bulk in de periode 2012-2023 afgenomen van 27.396 naar 21.984 miljoen tonkilometer.

Containers
Om vast te stellen of er een verschuiving van de weg naar het water plaatsvindt, is het beter om te kijken naar de vervoerprestatie van containers. Droge bulk is namelijk zwaar en wordt voornamelijk via de binnenvaart binnenlands vervoerd, in plaats van over de weg. In de periode 2012-2023 is de vervoersprestatie van containervervoer gedaald van 5.490 naar 5290 miljoen ton. Het jaar 2023 wijkt echter flink af door de forse afname van de internationale handel, waar ook het wegvervoer last van heeft gehad. Indien we 2023 buiten beschouwing laten, zien we een stijging van 5.490 naar 6.156 miljoen tonkilometer. Het lijkt erop dat betreft de containers wel een kleine verschuiving van modaliteit plaatsvindt.

Aqualink is dé vereniging van watergebonden bedrijven in Oost-Nederland. Meld u nu aan als lid. Volg ons op Twitter en Facebook.